Public Health in the Archives: Peter Bryce and the Power of Primary Documents in Plains Cree

Madeleine Mant êkwa Paul Hackett

Tipiyaw Miyw-âyâwin pîhci Âcimowasinahikana: Peter Bryce êkwa Okimâwapiwin ohci Kihci Masinahikana

Kayâsêskamik êkwa ayisiyinînâhk nitawi-kiskêyihcikêwin ê-âpacihtahk âcimowasinahikana ta-kî-nâtamâkêw mîna âniskôstân kiskisototâkêwin ohci Maskihkîwiyiniw Peter Henderson Bryce ka-miskoskahk nôkohtâwin ohci Kânata otasihkêwak okimânâhk misi-maci-tôtamowin isi Nêhiyaw awâsisak pîhci ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk. Mêkwânohk ôma Tâpwîmakan êkwa Wâkôwîcihiwîwin Mâmawohkamâkêwak 94 Têpwacikâtêwin isi Papâsi-Wâskâwêwin Ka-nâtocikâtêk, Akihtason 18 têpwatamowin “isi okimânâhk, kâ-piskihtahastâhk, tipahaskanihk, êkwa Nêhiyaw okimânâhk ta-nisitawinahk êkwânima mastaw isiwêpaniyiwa ohci Nêhiyaw miyw-âyâwin pîhci Kânata êwako kêhciwâk ohcipayin ohci kayâhtê Kânata otasihkêwak okimânâhk wiyasiwêwina, asici ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk” (TRC, 2015, p. 2). Kayâsêskamik isi-ayâwin nitawi-kiskêyihcikêwin piko ta-nakiskâtahk ôma kihci Têpwacikâtêwin isi Papâsi-Wâskâwêwin. Âcimowasinahikana êwako ohci isi-ayâwin pîhci Kânata êkwânihi kihci âpâpiskahikan ohci kiskêyihtamohiwêwin ka-nânapâcihcikêhk isi-ayâwin masinahikâtêwina mîna ta-kî-wîcihiwêw kinisitohtamowinâw pêci-nâway kayas ohci êkwânihi ka-ohtiskawiskam mastaw miyo pimâtisiwin nâkatêyimiwêwin.

Kiko itowahk ohci âcimowasinahikana êwako kayâsêskamik isi-ayâwin nitawi-kiskêyihcikêwak nohtê wâpahtamok?

Iyikohk miciminikêwina êkwanihi wêyôtisîmakanwa mîna mihcêtinwa, mîna ta-kî-kikinikâtêwa âhkosîwikamikohk asiwasowin mîna pakitinikâsowin masinahikana, asiwasowin isi-ayâwin kanawâpahcikâtêwin, maskihkîwiyiniwak êkwa onahîkâsowak paminikêwin pisiskêyihtamowina, pîkiskwâtamowina êwako ohci otahkosiw isi mîcisohk, pôni-pimâtisiwin masinahikana, masinipayiwina, mêkwânohk kotaka. Misiwêskamik onahîkâsowak ka-natonahkik ta-wâpahtamok otahkosiw opîkiskwêwin mîna nâkatohkâtêwin masinahikâtêwina nîhcâyihk ohci (pimitisahikêwin otatoskêwin ohci onanâtawihiwêw onahîkâsow Roy Porter) kî-mâmawohkamatow asici kayâsêskamik nanâtawihiwêwin masinahikana tâpiskôc otahkosiw masinahikana, itasiwêwin masinahikana, êkwa asiwasowin masinahikana (tâpiskôc, Connor, 2021; Mant êkwa Prine, 2020; Risse êkwa Warner, 1992; Williams, 2005) ta-môskinikêhk otahkosiw opîkiskwêwin kayahtê ohci.

Kîkway anihi kwayaskwâtisiwin mawinêskâkêwina ohci ka-âpacihtahk kayâsêskamik isi-ayâwin masinahikana kiki nitawi-kiskêyihcikêwin?

Ka-atoskâcêhk asici kayâsêskamik nanâtawihiwêwin masinahikana natawêyihtâkwan manâtisiwin, ayis tipiyawê nanâtawihiwêwin kiskêyihtamohiwêwina ta-kî-ihtakon pîhci êwako masinahikana, kiskêyihtamohiwêwin kiko kî-kâhcitinikâtêw mamisîtotamowinihk; otahkosiwak ta-kî- ahpô namôy ta-kî-mâtinamâkêw kiskêyihtamohiwêwina asici opamîstâkêwina mêkwâc ka-pimatisit (Meyer êkwa Montcrieff, 2021). Mihcêtwâw âcimowasinahikanâ maskihkîwiyiniw masinahikana ta-kî-nakinikâtêw kiki kinwêsîs iskoyikohk (mitâtahtomitanaw askiy) pîhci mâwacihcikêwin pêyakwayahk, itwêwin wîtotîmâkanak, mâmawâyâwinihk tipêyihtâkosiwak, ahpô kotak nitawi-kiskêyihcikêwak namôy kî-ohci ayâw kahcitinikêwin isi atiht âcimostâkêwina. Pamihcikêwin ka-âpacihtahk ta-mâmawohkamakihk asici ka-ihtakohkihk âcimostâkêwina kwayaskwâtisowina ta-kî-asici êka-nisitawêyimêwin ohci âcimostâkêwina, mâtinamâkêwin kîsihcikâtêwin isi kiskinwahikêwin wiyastêwin (êkosi isi namôy pikwana otahkosiw ta-kî- kiskêyihtâkosiw), êkwa mihcêtwâw ka-kanawâpahcikâtêk âcimostâkêwina kiki mâmiskôcikatêwin nâka namôy kikinikâtêwa pîhci kîsihcikêwina. Ôhi kwayaskwâtisiwin itêyihtamowina piko ta-osihtahk tahtwâw nitawi-kiskêyihcikêwak nakiskam nîkânîhk âcimostâkêwina nisitohcikâtêw asici isi-ayâwin. Tâpitawi ihtakon mîna nânitaw isi êkwânima ka-wâpahcikâtêki kayâsêskamik isi-ayâwin masinahikana ta-kî-nawac misiwanâcipayhikow ayisiyiniw mêkwâc mastaw.

Abonyi mîna otôtêma (2016) mâmitonêyihtamwak êwako kwayaskwâtisiwin mawinêskâkêwina âsônamâtowin ka-isi kanawâpahcikâtêk âcimowasinahikanihk âsônê asici âkwâpitisowin isi Nêhiyaw miyw-âyâwin nitawi-kiskêyihcikêwin, kihcinâkwanowin ôma Misiwêskamik Kamikohk kiki Tâpwîmakan êkwa Wâkôwîcihiwîwin, “êwako osîhkihkêmowin kikinikâtêw tâpwêskiwin isi kiskisototâkêwin ohci Nêhiyaw ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk.” Tipôtamwak tânisi isi atiht kayâsêskamik miyw-âyâwin kiskêyihtamohiwêwin êwako pîhci ayisiyinînâhk mâmiskôtamâkêwin ita êka kîkway itowahk sîhkihkêmowina ahpô nâtâmostawêwina ay-astahk asicâyihk âcimowasinahikana. Ôki masinahikêwak êwako ohci mâcihtawak êka-nisitawêyimêwin ohci âcimowasinahikana, wîhtamâkêwak âcimowasinahikan isi mâwaci iyikohk wiyastêwin, mîna âhkami kanawâpahcikêwin asici ka-âyimipayikihk mâmawâyâwinihk, ta-nisitawêyihtâkwahk ôma kistêyihtâkosiwin ohci nâtâmostawêwina ta-kêhcinahow êkwânihi masinahikana ohci awâsisak sîhcimihcik ta-itihtêcik ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk âpacihtâniwân kiki nitawi-kiskêyihcikêwin “âhkami nahiyikohk isîhcikêwin asici mastaw Nêhiyaw miyw-âyâwin nitawi-kiskêyihcikêwin kwayaskwâtisiwin kiskinwahikêwina pîhci Kânata” (Abonyi et al., 2016), kiki asici mâmawâyâwinihk mâmawohkamâkêwin, kihcêyimowin kiki Nêhiyaw onîkânîwak, êkwa maskihkiwikamikohk Nitawi-kiskêyihcikêwin Kwayaskwâtisiwin Mâmawohkamâkêwak wâh-wâpahtamowin (Kihci-Okimânâhk Kânata, 2018).

Tânisi isi isi-ayâwin masinahikana kî-osihcikatêwa? Tânêhki ka-kistêyihtâkwahk ta- itêyihtakwahk?

Ôma mâmiskôcikatêwin ohci osihcikatêwin êwako kistêyihtâkwan ta-itêyihtakwahk, ayis “êkwâniki okiskêyihtamohiwêwiniwâw ka-astêyik pîhci kayâsêskamik maskihkîwiyiniw masinahikana êkwâniki mâna omâmiskôcikâtêwin ispîhci otôsîhcikêw ohci âcimowasinahikan” (Meyer êkwa Montcrieff, 2021, p. 69) êkwa iyikohk masinahikana namôy kî-ohci osihcikatêwa asici nîkânihk onahîkâsow ahpô onahîkâsow omasinahikêwak ê-mâmitonêyihmihk. Ôhi mâmiskôcikatêwin ohci osihcikatêwin, mîna êkosi tânimayikohk kwayaskwâtisiwin mawinêskâkêwina ohci wâpahcikêwin mîna ka-âpacihtahk ôhi masinahikana, êwako ayakaskâwa tâpiskôc êkwânihi masinahikana. Maskihkîwiyiniw wîhtamâkêwina kî-mâna osihcikatêw asici isi itâpatisiwin ka-nâkatohkâta ohcitaw isi-ayâwin âyimihowina ahpô mawinêskâkêwina, namôy kî-ohci itêyihtamowin isi kîhtwâmi ta-miyo-âpacihtâhk ati nîkânihk. Kotaka, tâpiskôc isi âcimowasinahikana ka-kikamohtâhk isi nôtinikêwin pamîstâkêwin, kî-âpacihtân ta-kîsêyihtakwahk nôtinikêwina nawac miyw-âyâwin ahpô ta-kîsêyihtam kêhtêwasinahikana mîna namôy kî-ohci wiyêyihcikâtêw ta-âpacihtahk ta-nisitohcikâtêk ayakaskâwa âyimihowina ohci kayahtê nôtinikêwina. Kocîhowina isi ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk ohci Nêhiyaw awâsisak pîhci Kânata êkwânihi kikinikâtêwa pîhci pâh-pahki onitawâpimikâsowiniwâw kî- âpacihtawak ta-mêscihtâsowak tânimayikohk kinwahamawâkanak asici katôhpinêwin ahpô ispahcâw âstâsôwin ta-yahkiki ôma âhkosiwin mâka anohc kî-mamiywê âpacihtân ta- miskwêyihcikâtêk isi pimâcihowin ohci Nistam-Iyiniw osk-âyak mêkwâc apihtâw twentieth century (Hackett et al. 2016). Kayâsêskamik tipiyaw miyw-âyâwin wîhtamâkêwina ohci okimânâhk ta-kî-pakitinam kihci âpâpiskahikan kiskêyihtamohiwêwin nanapo tipiyawê isi êkwa mâmawâyâwinihk tahtahkwâw. Âta ka-kî-âpacihtahk kiki êkwânima isi itâpatisiwin namôy êwako kiki, maskihkîwiyiniw masinahikana, ispîhk ka-ispîhtêyihtâkwahk pîhci mâmiskôcikatêwin, ta-kî-pakitinam kiskêyihtamohiwêwina isi “mâh-mâmawi kistêyihcikâtêwin mîna isi mâmitonêyihtamowina êkwa mîna oyakihcikêwin kiskêyihtamohiwêwin” (Risse êkwa Warner, 1992, p. 185). Kotaka masinahikana ka-astêk miyo-âpacihtâwin kiskêyihtamohiwêwin ohci kayahtê isi-ayâwin namôy kî-ohci môsahikinikâtêwa isi-ayâwin masinahikana nistam, kêtisk êwako nîkânohk isi nanâtaohk kwayaskwâtisiwin mawinêskâkêwina. Wayân mâh-mêskotônikêwin masinahikana, âcimowasinahikana, ahpô mîna ayamihêwikimâw wîhtamâkêwina kahkiyaw kî-pakitinam kihci âpâpiskahikan âcimowasinahikan ohci kayahtê isi-ayâwin (Hackett, 2002). Atiht mîna ta-kî-pîkiskwâtam ohci kayahtê isi-ayâwin ahpô kotak ispayinwa ohci ka-pimatisicik ayisiyiniwak. Mihcêtwâw, wâpahcikêwin ohci isi-ayâwin nitawi-kiskêyihcikêwak, kiskinwahamâkêwak, êkwa kinwahamawâkanak ta-kî-kwayâtastêyiw ahpô mâskôc.

Kîhkîhk, mîna âta ayakaskâwa kistêyihtâkosiwin kiki yahkohtêwin nâkatêyihtamowin isi pakosêyimowina ohci Tâpwîmakan êkwa Wâkôwîcihiwîwin, kayâsêskamik isi-ayâwin masinahikana asici êkwâniki ayisiyiniwak ka-pôni pimatisicik mitoni kayas, ta-kî-ascikâtêw nâway piskihci-kipahikêwin, êwako nakêwihêwin âyiman ta-wâpahcikâtêk. Mamisîtotamowin ohci tipêyihcikêwin, okimânâhk tâpiskôc isi PIPEDA (Tipiyawê Kiskêyihtamohiwêwin Nâtâmostawêwin êkwa Masinhikêtâkan Masinahikana Wiyasiwêwin pîhci Kânata) êkwa HIPAA (Kihci-Môhkomâninâhk) ta-kî-yahkiwêpinikâtêw ta-paskisahk wâpahtacikêwin. Mastaw, ôma mawinêskâkêwin ta-kî-pâh-pêyakwan isi Nêhiyawak ohci ayisiyinînâhk ka-nohtê sâpo nisitohtahk kayâsêskamik nanâtawihiwêwin ohci wîtotîmâkanak êkwa mâmawâyâwinihk, mîna kiskêyihtâsowin nitawi-kiskêyihcikêwak ka-nohtê sâpo kiskêyihtahkik êkwânihi ohci kwêtawi wiyasiwêwina mîna okimânâhk owaskawîwin, ayamihêwikamik, ahpô kotakak onîsohkamâkêwak. Âta pisiskêyihtamowina wâsakâm kwayaskwâtisiwin mîna omiyikosowiniwâw ayisiyiniwak wâsakâm otâcimowasinahikan êkwânihi ohtitaw mîna piko ta-nâkatohkacikâtêk, kîhkîhk êkwânima paminikêwin êkwâniki mastaw otipêyihcikêwak ohci êkwânihi masinahikana, kîspin okimânâhk ahpô ayamihêwikamik, ohtisow êka ka-wâpahcikâtêkihk êkwânihi ispayinwa.

Tânitê anihi kayâsêskamik isi-ayâwin âcimowasinahikana manâcihcikatêwa?

Anohc mêkwâc wâpahtamowin isi ohi kihci masinahikana êwako nanâcohkokwâcêsin; ayisiyinînâhk mîna nitawi-kiskêyihcikêwak ta-kî-otiskawiskamwak nanâtohk wiyasiwêwina mîna mawinêskâkêwina êwako ohci iyikohk kayâsi-ayâ masinahikana, âsiwacikana pîhci masinahikana, mîna sîhkihkêmowina ohci manâcihcikatêwin kiskinwahamâtowikamikwa. Ita kiskinwahamâtowikamikwa, kîspin isi-ayâwin-ohcipayiwin ahpô ayamihêwâtisiwin, ta-kî-kanawêyihtam mîna manâcihtâw tipiyaw omasinahikana, ka-natawêyihtâkwa nitawi-kiskêyihcikêwak ta-natotahkik ta-wâpahta atiht masinahikana. Ta-kî-mîna atâw nakinamâkêwina êwako ohci tânisi isi masinahikana ta-kî-kanawâpahcikâtêk ahpô âpacihtân kiki nôkohtâwi ahpô kotak itwêstamawâtam kiskêyihtamowin itahkamikisôwina. Kotaka ta-kî-manâcihcikâtêwa ohci misi ôtênâhk, kâ-piskihtahastâhk, ahpô okimânâhk âcimowasinahikana. Mâka kêyâpic kotaka ta-kî-miciminikâm tipiyawê ayisiyiniw, takonam ayiwâkês ka-pimâstahk âyimihowin. Ka- môskipicikêhk nahiyikohk miciminikêwina ta-natawêyihtâkwan nîsokamâkêwin tastaw nitawi-kiskêyihcikêwak êkwa mâwacihcikêwak.

Kayâsêskamik isi-ayâwin nitawi-kiskêyihcikêwin êwako mawinêskâkêwin, mîna nitawi-kiskêyihcikêwak piko ta-mâmitonêyihta osôhkâtisiwin mîna otapiwin ôma mâmiskôcikâtêwin isi ayisiyiniwak ka-wâh-wâpamacik. Kîhkîhk, kayâsêskamik isi wâpahcikâtêw êwako ayiwâkihtakwan êkwâniki onahîkâsowak nawaswâtamwak ôma nitawi-kiskêyihcikêwin ayis mastaw isi-ayâwin mawinêskâkêwina astêwa nâway ohcîwîwin. Pîhci Kânata otasihkêwak mâmiskôcikatêwin, katôhpinêwin êwako kiskisototâkêwin ohci sâkocihiwêwin. Ohpastêw tahtahkwâw ohci katôhpinêwin ihtakon isi Nistam-Iyiniwak êkwa Ayaskîmow ispisci êka-Nêhiyaw Kânata otasihkêw-nihtâwikiw ayisiyiniw (Miyw-âyâwin Kânata, 2012). Ôma wiyastêwin ohci ôma mastaw isi-ayâwin âyimihiwêwin kî-wâpahcikâtêw ohci Maskihkîwiyiniw Peter Henderson Bryce mâci 20^th century. Opîtatowêw isi matâwisiwin ohci tipiyaw miyw-âyâwin, Maskihkîwiyiniw Peter Henderson Bryce wiya Okimâhkâniwiw Nanâtawihiwêwin Okimâhkân kiki Kihci-Kamikohk Nêhiyaw Paminikêwin ispîhk 1904. Pahki ohci Bryce oyahkitisahamowin isi ôma atoskêwin êwako ta-nitawâpênikâtêk ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk pîhci maskotêw-askiya mîna “ta-kâhcitinikâtêk âkihtason wîhtamâkêwin ohci kayâsêskamik êkwa mastaw âyimihiwêwin isi-ayâwin ohci awâsisak êkwâniki kiskinwahamawâkanak pîtos kiskinwahamâtowikamikwa” (1907, p. 17). Onitawâpahtamowin kî-itôtamâkan pîhci 1907 masinahikan, Wîhtamâkêwina ohci Nêhiyaw Kiskinwahamâtowikamikwa ohci Manitoba êkwa Pahkisi-Kîwêtinohk, ita kiko kî- kiskinohwahikêw kistêyihtcikâtêwin êwako “iyikohk ohci kihci-mitâtahtomitanaw, niyânanwâw mitâtahtomitanaw nistomitanaw têpakohposâp kiskinwahamawâkanak êwako wîhtamâkêwin kêkâc nîsitanaw niyânanosâp iyikohk kî-nipiwak…misiwê itê kêkâc ka-âhkami ispayik pôni-pimâtisiwin êwako katôhpinêwin” (1907, p. 18). Wîhtamâkêwin kî-nôkohân mâka êka ê-nahâpihcikâtêk pisiskêyihtamowin mîna wîpac namatakon ohci ayisiyinînâhk âpahkawi. Akâwêyihtam otamihtâsowin ohci okimânâhk opimohtêstamâkêwa ohci Nêhiyaw paminikêwin Duncan Campbell Scott mâka sôhkêyimow, Bryce âhkami mosahkinam akihtâsowin ihtasiwin isko 1914. Ka-pimitisahikâtêyik osakoci kîsatoskêwin ispîhk 1921, Bryce kî-tipêyimisow mîna sôniyâwa ta-nôkohât âcimowin ohci mâmâwaci-kayâs wanitôtamowin ispîhk 1922. Bryce onâkatawêyihtamowin ka-kanawêyihtahk masinahikan mîna pisiskêyihtamowin isi ayakaskâwa âyimihowin ohci ôhi kihci masinahikana kî-kihci isi mastaw nisitohtamowin ohci kinwês kiskisototâkêwin isi-ayâwin âyimihowin ohci ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk. Bryce owîhtamâkêwina namôy piko ‘âcikâstêpicikana’ ohci âyimihiwêwina pîhci ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk, kî-mâyâtaniyiwa itahto aksiy ohci mâyinikêskiwin.

Âcimowin ohci mâmâwaci-kayâs wanitôtamowin êwako kihci âpâpiskahikan nôkohtâwin isi tipiyaw miyw-âyâwin kayâsêskamik pîhci Kânata. Bryce otatoskêwin nôkosîstam mâyinikêwina ohci Kânata otasihkêwak okimânâhk âyimahkamikisiwina mîna kaskamoci-ayâwin ohci kostâci âyimihiwêwina ita kiskinwahamâtowikamikwa. Bryce owawânêyihtamowin êwako iyikohk katôhpinêwin kiskêyihtâkwanwa mîna pôni-pimâtisiwin miskikâtêwa pîhci ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk. Katôhpinêwin êwako âsôpayiw âhkosiwin ohcipayiwin ohci bacterium Mycobacterium katôhpinêwin. Mihcêtwâw âsôskamâtohk sâpô yêhyêwin pahkikawiwin, katôhpinêwin bacteria ta-kî-yâwâtan atami ka-âhkosit ayisiyiniw ôhpana. Ayisiyiniw ka-nakiskatahk katôhpinêwin namôy ta-kî-kahcitinam âkosiwin ahpô kakâyawi itowahk ohci âhkosiwin, âta âstâsôwin âyimihiwêwina tâpiskôc itahtopiponêwin, nipahâhkatisowin, êkwa kotaka co-morbidities ta-kî-yahkihtâw ahpô itikwê isi ati kakâyawi itowahk âkosiwin. Mâcika, mîna, êwako sîhtiskâtowin mîna kitimaki sâpoyowêhtawin. Êka katawa nanâtawihiwêwin, katôhpinêwin ta-kî-nîkânîstam isi pôni-pimâtisiwin.

Ka-âsôskamâtohk katôhpinêwin pîhci ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk namôy kî- mâmaskâci isi Bryce ispîhk ka-kî-wâpahta ôhi âyimihiwêwina pîhci kiskinwahamâtowikamikwa. Kî-masinaham êkwânima katôhpinêwin “sîpâ ôma mâskâw kanâtisiwin ka-itahkamikahk ohci mistahi kiskinwahamâtowikamikwa…kî-âsôskamâtohk , kîspin sâpô kêhciwâk âkosiwin ohci tâh-tipiyawê ayisiyiniw ahpô êka kêhciwâk sâpô pihko miyiwina mohcihk, kiskinwahamâtowikamik-apîwîkamik mîna kapêsiwin” (1907, p. 17). Bryce wâpahtam cikawâsis ispisîwin ta-nanapâcihtahk sâpoyowêhtawin pîhci kiskinwahamâtowikamikwa, nitawâc “nîswâw kîsowahpisona astêwa wâsênamânihk kiki isi ta-manâcihtahk pimiy mîna ta-kîsowâw …kî- osihtânâw itahkamikisiwin ê-kôstatikwa kiki isi-ayâwin êkwânima mihcêtwâw niki mâmaskâtên êkwânihi wâpahcikêwina namôy ayiwâki ka-kî-isi wâpahcikâtêk akihtâson” (1907, pp. 18-19). Pîhci Âcimowin ohci mâmâwaci-kayâs wanitôtamowin (1922) Bryce mâmiskôtam isi “iyikohk mîna iskoyikohk ohci ôma misi-maci-tôtamowin kiki tipahamâtowinihk asotamawin” (p. 14) êkwa “ôma mêskanâs ohci âhkosiwin êkwa pôni-pimâtisiwin” (p. 14), masinaham êkwânihi wâpahcikêwina ohci kayahtê owîhtamâkêwina kî-nakinikâtêyîw ohci ayisiyinînâhk wâpahtamowin.

Mastaw, awasimê mosahkinikêwina ohci ka-âpatêyihtâkwan mâwacihcikêwin âpacihcikana kî-kiskêyihtâkwan mîna wâh-wâpahtamowin, onahîkâsows, onahîkâsow omasinahikêwaks, êkwa miyw-âyâwin onahîkâsowak kî-wîcihiwêwak isi atoskêwin ta-âhkamêyihtahkik Bryce otatoskêwin ka-miskoskahk okimânâhk kitimahiwêwin ohci Nêhiyawak isi-ayâwin. Kayâsêskamik masinahikana kî-wîcihtâw ta-môskinahk iyikohk ohci takahkahcikêwin nitawi-kiskêyihcikêwina pimipayihtâwin ispîhk isi ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk kiskinwahamawâkanak tastaw1942 êkwa 1952 (Mosby, 2013). Onitawâpimikâsowiniwâw masinahikana ohci awâsisak ka-pîhtikwêcik ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk pîhci Kisiskâciwani-sîpiy êkwa Manitoba tastaw 1919 êkwa 1953 kî-wâpahcikâtêw ohci Kihci-Kamikohk Nêhiyaw Paminikêwin ta-wâh-wâpahta isi-ayâwin kayâsêskamik ohci sîwinikanâspinêwin mêkwânohk Nistam-Iyiniwak pîhci Kânata (Hackett et al., 2016). Âhkami otatoskêwin ohci Manitoba Nêhiyaw Katôhpinêwin Kayâsêskamik Mâtahkamikisiwin (MITHP) âpacihtâw kayâsêskamik masinipayiwina ohci otahkosiwak êkwa otatoskêwak ohci Manitoba Onêhiyaw âhkosîwikamikwa êkwa katôhpinêwin âhkosîwikamik ta- “yahkipicikâtêk kiskêyihtamowin ohci Nêhiyaw Katôhpinêwin kayâsêskamik ta-nisitawinihk ayisiyiniw mîna itahtwayak cikâstêpisona” (MITHP, n.d.) mîna ta-wîcihtât âhkamêyimowin ta-miskikâsocik ka-namatêcik otahkosiwak. Ôma kistêyihtâkwan nîsôhkamâtowin êkwa mâmawâyâwinihk-ohcipayiwin atoskêwin nôkosîstam ayâhkwêyihtamowin ka-tasîhkikâtêk kayâsêskamik nitawi-kiskêyihcikêwin, asici mîna misi ohtisowina kiki ka-pimatisicik ayisiyiniwak.

Pîhci Labrador, Cathy Ford, mâtahkamikisiwin opaminikêw kiki Nanilavut (“miskawâtanik”) nîkânastamâkêwin, êwako atoskêmakan ta-miskikâtêki nahinikêwina ohci ayisiyiniw ka-kî-nakata Labrador tastaw 1940 êkwa 1960 ta-natonahkik katôhpinêwin nanâtawihiwêwin; mihcêt namôy kî-ohci kîwêwak (CBC, 2021). Ka-âpacihtahk Moravian ayamihâwi masinahikana, kâ-piskihtahastâhk akihtâsowin ihtasiwin, mîna onipiwasinahikana, Ford wîcihêw wîtotîmâkanak ta-sâkaskinahtik kispîhtêyihtâkosiwin ohci tipiyawê omasinahikâtêwina êkwânihi kayahtê êka ohci wâpahcikâtêwa. Piyisk, oki masinahikêwak mêkwâc nitawi-kiskêyihcikêwak wâh-wîpac kayâsêskamik ohci Dynevor Nêhiyaw Âhkosîwikamik, Canada onistam katôhpinêwin âhkosîwikamik nayêstawin kiki Nêhiyawak. Asiwasowin masinahikana isi Dynevor (1908-34) wîhcikâtêw êkwânima katôhpinêwin kî-mitoni iyinito ka-tôcikêmakahk kiki asiwasowin. Ohci iyikohk asiwasowina kiki katôhpinêwin, nikotwâsikomitanaw nîsosâp.nêwo iyikohk êkwâniki awâsisak êkwa osk-âyak âstamêhk nîsitanaw itahtopiponêwin. Mihcêt ôki ayisiyiniwak kêhciwâk ohci ayimihâwi kiskinwahamâtowikamikohk isi âhkosîwikamik kakakwâtakihtâcik âyimihowina ohci katôhpinêwin. Ôma atoskêwin wâpahtahiwêw kistêyihtâkosiwin ka-mônahikâtêyik ayisiyiniw okiskinwahamâtowikamik masinahikana ita ka-kaskihowin ta-âhkami môskipicikâtêk kêhcinahowin ohci okimânâhk omâyinikêskiwin ohci isi-ayâwin âyimihiwêwin.

Bryce owîhtamâkêwina kaskêyihtami-ayâwin isi tipiskâwinihk isko wâh-wâpahtamowin ohci onahîkâsowak ka-atoskêcik kiki Kihci-okimâw-apiwin ohci Nêhiyawak ispîhk 1990s. Nistam kî-nakinikâtêwa ohci okimânâhk ita ka-kî-atoskêt, êkospîhk patâpahcikâtêw ahpô ânwêhcikâkêw ohci mastaw ayisiyinînâhk. Mitoni ayiwâkihtakwan ôma nitawi-kiskêyihcikêwin, mîna kiki ka-kî-isi osihcikâtêk kiki, ta-miskahk ayakaskâw owâpahcikêwak. Ahpô itikwê êka nawac katawa isi ta-kihcêytêtamahk Maskihkîwiyiniw Bryce onôcihtâwin mîna ta-nâskomyahk isi TRC’s 94 Têpwatamowin ispisci ta-pêtahk nanapo ôma yahkikin masinahikan êkwa okihci âcimostâkêwina isi kiskinwahamâtowikamik-apîwîkamik akiam Kânata. Êkosi isi kinwahamawâkanak ta-kî-sôhkâtisiwak ta-kakwêcihkêmocik ê-âyimahki kakwêcihkêmowina mîna ta-wâpahtakik mostaskamik âniskômohcikana tastaw kakwâyaki ayisiyinînâhk wiyasiwêwina ohci kayahtê mîna isi-ayâwin mawinêskâkêwina ohci mastaw.

Kiskinawâcihcikâtêwina

Bryce, P. H. (1922). The story of a national crime. James Hope & Sons, Limited.

Bryce, P. H. (1907). Report on the Indian schools of Manitoba and the North-West territories. Government Printing Bureau.

CBC News. (2021, June 12). New program finds the gravesites of Inuit who left Labrador for TB treatment –and never came home. https://www.cbc.ca/news/canada/newfoundland-labrador/nanilavut-program-burial-sites-1.6058480

Connor, J. J. (2021). Introduction – Case by case: Private and public representations of patients in the Grenfell Mission in Newfoundland and Labrador in the early 20^th century. Canadian Bulletin of Medical History, 38(2), 340-371.

Government of Canada. (2018). Panel on Research Ethics. Tri-Council Policy Statement – Chapter 9: Research involving the First Nations, Inuit and Métis peoples of Canada. https://ethics.gc.ca/eng/tcps2-eptc2_2018_chapter9-chapitre9.html

Hackett, F. J. P. H. (2002) A Very Remarkable Sickness: Epidemics in the Petit Nord to 1846, University of Manitoba Press, Native Studies Series, Volume 14.

Hackett, F. J. P., Abonyi, S., & Dyck, R. F. (2016). Anthropometric indices of First Nations children and youth on first entry to Manitoba/Saskatchewan residential schools—1919 to 1953, International Journal of Circumpolar Health, 75, 30734.

Health Canada. (2012). Strategy against tuberculosis for First Nations on reserve. Ottawa, Health Canada.

Manitoba Indigenous Tuberculosis History Project. (n.d.). Photo database. https://indigenoustbhistory.ca/projects/photos.

Mant, M., & Prine, A. (2020). Medicine by correspondence in Newfoundland and Labrador, 1911. Canadian Medical Association Journal, 192(22), E612-E613.

Meyer, J., & Moncrieff, A. (2021). Family not to be informed? The ethical use of historical medical documentation. In A. Hanley & J. Meyer (Eds.), Patient voices in Britain, 1840-1948 (pp. 61-87). Manchester University Press.

Mosby, I. (2013). Administering colonial science: Nutrition research and human biomedical experimentation in Aboriginal communities and residential schools, 1942-1952. Social History, XLVI(91), 145-172.

Risse, G. B., & Warner, J. H. (1992). Reconstructing clinical activities: Patient records in medical history. The Society for the Social History of Medicine, 5(2), 183-205.

Truth and Reconciliation Commission of Canada. (2015). Truth and Reconciliation Commission of Canada: Calls to Action. Truth and Reconciliation Commission of Canada.

Williams, A. N. (2005). “The joy to bless and to relieve mankind”: Child healthcare at Northampton General Infirmary 1744. Archives of Diseases in Childhood, 90, 1227-1229.