Cite

Intergenerational Trauma and Blood Memory in Plains Cree

By: Sandra Lamouche

Sandra Lamouche

Education Collaborator

Sandra Lamouche is a Nehiyaw Iskwew (Cree Woman) from the Bigstone Cree Nation in Northern Alberta and married into the Piikani Nation in Southern Alberta and mother to two boys with braids. She completed her B.A. in Native American Studies from the University of Lethbridge in 2007. In 2021 she successfully defended her M.A. Thesis at Trent University, titled “Nitona Miyo Pimatisiwin (Seeking a Good Life) Through Indigenous Dance” which examines Indigenous Dance as a Social Determinant of Health and Well Being. Sandra is a multidisciplinary creator and storyteller, she is a Champion Hoop Dancer, award winning Indigenous Educational Leader, two-time TEDx Speaker, artist, and writer. Photo credit: Define Yourself Photography

ânisko-wâhkômâkan wîsakêyihtamowin mîna mihko-kiskisiwin

ôma Bryce masinahikana kî-wîhtam ohci âcimowin, kêma namôya âcimowina ohci itamahcihowin ayâwak ohci ayamihâw-kiskinwahamâtowikamikohk. pêyak kîkway tâpiskôc êsa ôma êwako namôya ê-kî-pîkiskwâtât nêhi sôniyâwikimâw mîna okimâkanâhk ohci tânêhki awâsisak nipiwak ohci ayamihâw-kiskinwahamâtowikamikohk. itamahcihowin êkwa miyomahcihowin tâpwê pê-isi-misiwêsiwin mîna awasi-itamahcihowin. nimêkiwininân ohci ânisko-wâhkômâkanak kotaka nanâtohk itamahcihowin mîna miyomahcihowin êwako tôcikêmakan ohci kahkiyaw kapê, tâpiskôc mîna ohci ahcahko-pimâtisiwin, itamahcihowin, môsihowin mâmitonêyihtamowin ohci miyomahcihowin.

pêyak kiskisiwin ohci ôma kî-ispayin âsay. kêtahtawê môniyawak ka-kî-osâmiyawêsicik ohci ahkosi-itamahcihowin oyasiwêwin kî-ispihk pêci-askiya, yahki ni-kî-ati-tôhtamêyihtên ohci pê-isi-mêkwânohk mîna ka-kî-mâmitonêyihtamân kîspin piko ka-kî-tapasîyân ahpô ka-kî-kâsôstâtamân. awasi ni-kî-pîkiskwâtâw ohci nêhi, otôtêmimâwak êkwa niwâhkômâkanak, êkwa mîna onâtawihiwêw ka-kî-mâci-nisitohtamân ohci ânisko-wâhkôh-mâkwêyimowin ohci pê-isi-nitâniskotâpânak kikisiwina tasinikan ôma. pêyak kîkway anima tâpwê nimosôn êkwa mîna nêki nîso nohkômwak  kî-nitawi-ayamihâw-kiskinwahamâtowikamikohk. ôma ohci aysiniwak isi-itamahcihowin mistahi piko pisiskêyihtamowin ohci nakâham mihcêt nipiwina akihtâson, itakihtêw 75% ôhi kiskinwahamâkosiwak ohci pêyak kiskinwahamâtowikamik namôya pimâtisiwak. nimosôn âsônê piko ka-kî-tapasît pê-nitawi-pahkisimon awasi âpihtawikosisân kâ-mâyahkamikahk. nikâwiy ê-kî-itwêt nimosômwa ê-kî-âcimot ohci  tipiskâhk kî-pimohtêhow mîna ê-kâsôt ohci mihkwâkanihkânis nâpêsis mêkwâc kâ-kî-kîsikâhk. pônêwin ohci kanata mahkisîhcikêwina môniyâwak itêyihtamwak âpihtawikosisânak êkwa nêhiyawak ohci kî-astâhtâsowak. ni-kî-ati-nisitohtên mêkwâc kâ-kî-wawânêyihtamân ohci ‘tâpisîwin’ ohci yahkî-kanata kistêyimowin ayisk  ahkosi-itamahcihowin oyasiwêwin ôma ohci ânisko-kiskisiwin ohci tâpisîwin, mîna kâsôwin ohci kanata okimânâhk. âniskômohcikan ohci tastaw kanata kistêyimowin, cîhkêyimowin mîna kî-tâpisîwak ohci iyiniwak kîkway niwâhkômâkanak mîna wîstawâw nimosômwa ohci kâ-kî-tapasît.

pîhcâyihk “matwêhikâtêw ohci iskwâhtêmihk: mistahi ôma âcimowin ohci ayamihâw-kiskinwahamâtowikamikwa” ohci kâwi-miyo-wîcêhtowina masinahikan ohci kanata kinisitawêyihtênânaw ohci mâyiskâkowin ohci ayamihâw-kiskinwahamâtowikamikwa kêyapic wîsakêyihtamowin anohc kîsikâhk. ôma masinihikan pîkiskwêmakan ohci kêyapic wîsakêyihtamowin…

ôma ohci oyêyihtamowin ohci nôhtêpayiwin ôhi, kiskinwahamâkosiwin, sôniyâw, êkwa mîna itamahcihowin iyiniwak naspâc tastaw kotak kanata môniyâwak– nôhtêpayiwin ôma mâyêyihtâkwan mihcêt pê-iyiniwak ohci cimâsin, kitimâkan mîna âyimihtowin ohci pimâtisiwin. kêyapic wîsakêyihtamowin ohci oyêyihtamowin sôhki-pakwâsiwêwin mîna ohcitaw osîhcikêwin pakwâsiwêwin mâna ocihcipayiwin ohci iyiniwak askîhk (129).

kîkwây ayisiniwak namôya ê-nisitohtahkik ôma pakwâsiwêwin tôcikêmakan pê-isi-wîsakêyihtamowin. ôma ahpîhcihêwin mâyi-tôtamowin mîna ohci atoskêmakan, ôma osîhcikêwin ohci pîkwêyihtamowin, mâkwêyimowin mîna kotaka âhkosiwin ohci iyiniwak. ê-kî-kiskisiyân ôma pêyak micihciy nôsawi kîkway isiyihkâtêw ‘môniyâw kisiwâsiwin’ pâmwayês nipiw ohci George Floyd, ôma kaskitêsiw pimâtisiwin tâpwê mistahi miyo-tôtamowina, mîna miskâkaniwa ohci nama masinâstêw yikwahaskâna ohci Kamloops ayamihâw-kiskinwahamâtowikamikohk. ê-kî-itiskwêstâtân kîhtwâm yahkî-pakwâsiwêwin êkwa pakwâsiwêwinis atoskêwinihk, apihkêsîs-ayapiyihk mîna mâmiskôtamâkêwin. ka-ati-âhkosiyân ohci pîkwêyihtamowin mîna wîsakêyihtamowin. ê-kî-nisitohtamân niya nititâpisinin ohci ka-kî-osâmiyawêsicik ohci ahkosi-itamahcihowin oyasiwêwin âsônê osâm nitihtâwin ciki ohci Coutts akâmi-tipahaskân. kâ-wî-wiyêyihcikêyân ohci ni-kî-ati-wanihtân ôhi pîkwêyihtamowina, môsihowin ati-kanawêyihtâkosiwin ispîhk anohc, ni-ati-wî-pîkiskwâtâw ohci kihtêyihtâkwan ayisiniwak itamahcihowak nanâtawihêwak ayisiniwak, pêyâhtak ôma kiyâskiwin ohci môniyawak ka-kî-osâmiyawêsicik ohci ahkosi-itamahcihowin oyasiwêwin ni-kî-kiskêyihtên kîkway kîkwâya ê-kî-tipêyimisoyân. ni-kî-miskên pîtos ê-kî-nakayâskamân ê-kiskêyihcikêyân kotaka awina ispayiw kiskisiwak ôma wîsakêyihtamowin êkwa mîna tasinikan ohci tâpitawi pôtâcikan, iyiniwak mîna ayisiniwak nitôtôtêmimâwak mîna niwâhkômâkanak pêyakwan.

mêkwac pêyak mâmawi-osâmiyawêsiwin wayawîtimihk nikosis kiskinwahamâtowikamik, niya namôya ôtênâhk. nisêwêpitamawâw nikosisa kî-tipiskâhk mîna ê-kî-kakwêcimak kispin miyo-ayâwin mîna tanisi wiya. ê-kî-itwêt kî-sêkisiw, mâka mîna kî-kaskâpahtênikêw kî-wîpac kî-nitawi-wîkiwinihk. ôma kîkwaya wîsakan mîna sîwâw, ê-kî-kiskêyihtamân nikosis mîna wîsta namôya miyomahcihow ohci ôma mâmawi-osâmiyawêsiwin, mâka mîna nikî-nanâskomon wiya ohci miyo-tôtam ôhi kâkîsimow, isîhcikêwin kaskâpahtênikêwin ohci ôma wîcihêwin. 

mêkwâc kî-ispîhk ohci ayiwâk pîkwêyihtamowin, nikî-takâwâtên ohci miyâkohon ôma wakimâskigan, ôma cîpopêhikan nîpisiy wîhkimâsikan. nikâwiy mîna wîya ohtâwiya, nimosôm kaskâpahtênikêwin asici wakimâskigan, mâna kâkîsimow mâka mîna kâ-kî-ati-kâmwâtisiyân ispî nikî-mitonêyihtên. ê-ati-tahkonamân ôma wakimâskigan, âskaw nipapakiwayân ohci asiwacikanihk ahpô sôniyâwacisihk, ispî nitôhtamêyihtên ê-âpacihtâyân ôma wakimâskigan ohci miyomâkosiwin kâ-pê-ati-âstêyêyihtamân. ôma tôtamowin nikî-ati-nâkatohkâtên ohci kiskinwahamâkêwin, ohci cîpopêhikan nîpisiy, wakimâskigan. nikî-miskên masinahikanis, “wîhkimâsikan: ôma kihcihtwâwisiwin wîhkimâsikan iyiniwak isîhcikêwinihk ohci kîwêtinohk maskotêw-askîhk” omasinahikêw Robert A. Blanchette, awina masinahikêw

mihcêt mâwacihcikêwina, atiht kayas askîwinihk 1800s, ohci ayahciyiniwak, mihkowiyiniwak, nêhiyawak, kotaka kîwêtinohk iyiniwak itwêwak kahkiyaw ê-âpacihtâcik kihcihtwâwisiwin wîhkimâsikana mîna kihcêyihcikâtêw ôma itwahikâkan ohci miyikowisiwin. mistahi miyomâkosiwin ohci wîhkimâsikana osâm ê-âpacihtâcik ôma wîhkimâsikana otinamwak mîna kihcêyihtâkosiwak ôma wîhkimâsikana.

mîna nikî-kiskinwahamâkosin awa nêhiyawak iskwêwak ê-kî-masinihkotahkik awa mîkisak ohci tâpisiminak ohci wîhkimâsikana. ohci kanawisimowin. kêtahtawê, ê-kî-osîhâcik tâpisiminak ohci ôki mistatimwak. nimiskên kayasi-âcikâstêpicikana ôki nêhiyawak napêwak âkô-akohp wîhkimâsikana akostahow ohci akohpihk ôma otihtimanihk. nimiskên ôki nêhiyawak ayisiyiniw ê-kî-wawêsîhtâcik wîhkimâsikana pêyak kayas ispî, nîsta pêyakwan, ê-itêyihtamân mihko-kiskisiwin koskopitêwin. 

kâ-kî-kakwê-masinihkotamân ôma wîhkimâsikana ohci awa mîkisak apisis miyopayiw, nitâpacihtân ôma iskotêw, kiskiman mîna kotaka. nikî-nakiskawâwak ohci nitôtôtêmimâwak mîna niwâhkômâkanak itwêwak namôya ê-kî-wâpahtahkik ahpô kî-pêhtamwak ôma isîhcikêwin, ôhi tâpisiminak mîna ahpô ahkohp.  nitôtôtêmimâwak mîna niwâhkômâkanak wanihkêwak ôma isîhcikêwin nikî-wîcihâwak wiyawâw kîhtwâm kî-kiskêyihtamwak ohci sâpo ninanâtawihiwêwin mîna mihko-kiskisiwin.

mâna ka-ah-ayamihcikêyân mîna ka-kah-kiskinwahamâkosiyân mihcêt ohci wakimâskikan ohpiki ohci omikiy awa mistik. ôma acimowin nisisikotêyihtên ayisk awa maskihkiy ‘pîkiskwêw’ ohci isi niya êskwa nîsta nitasiskisin. niya pêyakwan pîkopayiw mistik awa ohpiki maskihkiy ohci omikiy. nikiskinwahamâkosin mîna nikiskisiwin awa wakimâskikan mîna nikîtâpacihâw ohci ninanâtawihowin ohci nimikiy ôma ohci nipîkwêyihtamowin mîna niwîsakêyihtamowin. ôma namôya kwayask ohci ayamihâw-kiskinwahamâtowikamik, pakwâsiwêwin mîna kotak kîkway tôcikêwin wîsakêyihtamowin namôya kwayask.

mihko-kiskisiwin ôma ê-âpatêyihtamâhk nitahkonênân iyinîsiwin ohci nikihci-âniskotâpânak mîna isîhcikêwin ohci ôma mihkohk. anohc ôma oyakihcikêwin ohci itêyihtâkan nitônîkihikomânân mîna nikihci-âniskotâpânân omêkiwâ ânisko-kiskisiwin isiyihkâtêw epigenetics mîna mihcêt oyakihcikêwin ânisko-wâhkôhtowin wîsakêyihtamowin mîna tahkonikâtêw niwâhkômâkanânihk tahto nêwo pah-pimâtisiwin ihkin. nipêhtên ôma niyaw mîna mihko-kiskisiwin, ôta ohci ê-paswâtamân wakimâskikan mîna isîhcikêwin ohci ê-tahkonamân  wakimâskikan, ê-miskamân kayas isîhcikêwin mîna kayas iyînisiwin ôma âpatan ohci nêhiyawak. pêyakwan ânisko-wâhkôhtowin wîsakêyihtamowin nitayânân êkwa mîna ânisko-wâhkôhtowin iyinîsiwin mîna ohci pêhtamowin, mitonêyihcikan,môyêyihcikêwin nimiskênân ohci ninanâtawihiwêwinân mîna iyinîsiwin nitayânân. ê-kî-pîkiskwâtitân mihcêt kêhtê-ayak mîna niwâhkômâkanak ohci  isîhcikêwin namôya miyopayiw, nama kiskêyihtâkwan isîhcikêwin.

ôma ni-mihko-kiskisiwin nimiskên miyo-tôtamowin niwîcihêwin ê-kî-ati-môsihtâyân ohci nikanawêyihtâkosin. ka-kî-wâpahtamân tanisi nitayân ohci mihko-kiskisiwinihk ôma itwahikan ohci ninanâtawihiwêwin mîna nimiyomahcihowin. ôma pêyakwan itahkamikan ayisk niwâhkômâkanak âpatanak ôma maskihkiy ohci mihcêt ânisko-wâhkômâkanak mîna ohci niyanân ihtâwinihk wakimâskikan êwako ê-âpacihtâcik mihcêt. ayamihâw-kiskinwahamâtowikamik kimotiwak awasisak ohci wîkiwin wâhkômâkanak isîhcikêwin mâka mîna ohci askîhk mîna miyo-tôtamowin pêyakwan ohci miyomahcihowin mîna miyo-pimatisiwin. ôma kiskisiwin nikiskisohkêmowin namôya mistahi otamihiwêwin ohci ayamihi-kiskinwahamâtowikamik mîna môniyaw-tôtamowin ohci niya, ê-mamisîyân nitayânihk niyaw, nitêh êkwa ahcahk ôma iyinîsiwin mîna kiskêyihtamowin ohci nitâniskôhpicikanak.